معرفی روستا

معرفی روستای یای شهری (دهکده سنگی)

چرا دهکده سنگی ؟

دهکده سنگی یعنی محل سنگنان ، روستایی که با سنگ درست شده است . نامگذاری آن بدلیل وجود سنگ های بسیار در اطراف آن و به کاربردن مصالح ساختمانی یکنواخت سنگ و گل که به "دهکده سنگی"معروف شده است.

یای شهری در لغت به معنی تابستانگاه یا نشستگاه ، ییلاق سردسیر ، که روستائی در دامنه نیمروز خاوری (جنوب شرقی) سهند قرار دارد . یای شهری از جمله آبادیهای نو بنیاد است که به روشنی نشان می دهد که این آبادی ، تیرهای تاخت گر(مهاجم) یا اینجو و اقطاع [زمینهای بخشیده شده خان مغول یا ترک] بوده است.

معرفی روستای یای شهری

روستای یای شهری یکی از روستاهای آذربایجان شرقی است که در دهستان سراجوی غربی بخش مرکزی شهرستان مراغه در دامنه سرسبز کوه سهند و در امتداد رودخانه همیشه خروشان "صوفی چای" واقع شده است . این روستا در حدود ۸۶ خانوار و با جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ نفر در ۲۷ کیلومتری شهرستان مراغه قرار دارد. این روستا به لحاظ واقع شدن در منطقه توریستی و پتانسیل گردشگری و همچنین آب و هوای خوب و طبیعت سرسبز آن از اهمیت ویژه ای در شهرستان مراغه برخوردار است . بدین جهت پذیرای گردشگران و میهمانان از شهرهای همجوار جهت استراحت و گردشگری در فصلهای بهار، تابستان، پائیز شده است.

مردم این روستا به کار کشاورزی،باغداری،دامداری و از همه مهمتر پرورش زنبور عسل مشغول می باشند. وجود باغات و کارخانه شیرپز،سبب توجه تاجرین و صادر کنندگان محصولات کشاورزی را به خود جلب نموده و باعث حضور آنها در فصل بهار ، تابستان و پائیز جهت خریداری این محصولات در این منطقه شده است.تولید عسل طبیعی در این منطقه باعث رونق اقتصادی و صادرات این محصول به شهرهای همجوار شده است. 

روستای یای شهری طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 جمعیت آن در حدود 400 نفر بوده که تعداد 210 نفر مرد و 194 نفر زن می باشد.

اطلاعات کلی روستای یای شهری

نام محل : یای شهر/ یای شهری          جمعیت: 404 نفر             تعداد خانوار : 124
	تعداد	درصد
تعداد مرد	210	52%
تعداد زن	194	48%
متاهلین	242	59%
مجردین	162	40.1%
تولد سالانه	12	3%
مرگ ومیر سالانه	1	0
باسواد	247	61.1 %
بی سواد	157	38.9 %
رده سنی 0 تا 2 سال	37	9.2 %
رده سنی 2 تا 6 سال	25	6.2 %
رده سنی 6 تا 18 سال	91	22.5 %
رده سنی 18 تا 40	162	40.1 %
رده سنی 40 تا 50	33	8.2 %
رده سنی 50 سال به بالا	56	13.9 %

قدمت تــاریخی روستای یای شهری ( دهکده سنگی )

روستای یای شهری یکی از روستاهای شهرستان مراغه واقع در بخش مرکزی دهستان سراجوی غربی قرار داشته و دارای سابقه کهن و تاریخی می باشد. و بنا به گفته ریش سفیدان و نقل وقول آنها از پدران و نیاکان در قدیم این روستا شهر بوده است  که در منطقه ای از روستا که به مهردار معروف است در آنجا مردمانی ساکن بودند که  در جریان یکی از  بلایای طبیعی بکلی ویران شده است . و دو اثر تاریخی که به تازگی از طرف سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است . این آثار تاریخی به نامهای:

»قبرستان تپه سی: موقعیت جغرافیایی: دهستان سراجوی غربی ، روستای یای شهری، با قدمت هزاره 5 و 4 قبل از میلاد و به شماره 21086«

»تپه صادق دوزی: به موقعیت جغرافیایی، دهستان سراجوی غربی، روستای یای شهری، با قدمت هزاره 1و2 قبل از میلاد و به شماره 22262» هستند.

منابع تاریخی ، مراغه را زادگاه زرتشت نامیده و دانشمندان بر این باورند که زرتشت در دامان کوه سهند که در اوستا از آن با عنوان نام اسنوند  یاد شده متولد گردیده است .

پتانسیل توسعه گردشگــــری

گردشگری روستائی از موضوعاتی است که در طی سال های اخیر به طور گسترده در حوزه توسعه روستائی و توسعه گردشگری مطرح شده است . با توجه به اثرات اقتصادی که بر جامعه روستائی دارد برنامه ریزی های زیادی نیز از طرف مردم و دولت جهت توسعه آن صورت گرفته است . با توجه به اهمیت اشتغال در جامعه ی روستائی و جلوگیری از مهاجرت بی رویه و بی مورد، ضرورت برنامه ریزی و توسعه مشاغل مرتبط با توسعه روستائی در بسیاری از روستاها احساس می شود و در واقع با توسعه گردشگری و توریسم روستائی بسیاری از مشکلات موجود اشتغال در روستاها حل خواهد شد .

به عنوان مثال استفاده از ظرفیت های مزارع کشاورزی ، باغات ، طبیعت گردی ، استفاده از ظرفیت های فرهنگی و مذهبی ، آداب ورسوم سنتی روستا و... ،که برای توسعه گردشگری و ایجاد بستر مناسب برای اشتغال جوانان در روستا بسیار پر اهمیت تر است .

اغلب گردشگران داخلی بیش از هر چیز به آب و هوا ، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند به همین دلیل آنها  را به دل طبیعت و روستاها می کشاند . گردشگری روستائی امروزه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری محسوب می شود . این در حالی است که گردشگری روستائی یک روند دو سویه اقتصادی را در نواحی روستائی رقم می زند که می توان در بر گیرنده یک رشد اقتصادی و تنوع فعالیت ها از یک سو و همچنین ایجاد اشتغال و در آمدزائی برای ساکنان روستا از دیگر سو می تواند باشد . به همین دلیل از اولویت ویژه ای برخوردار است که باید مورد توجه قرار بگیرد. 

روستای یای شهری به لحاظ گردشگری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به جرات می توان گفت این منطقه جایگاه ویژه ای در شهرستان و حتی شهرهای اطراف در بحث گردشگری و توریسم روستائی برخوردار است و در تعطیلات آخر هفته مسافران و گردشگران زیادی را به مسیر منتهی به این روستا می کشاند . مناظر طبیعی ، کوهها و دره های سرسبز و همچنین جاری شدن رودخانه صوفی چای از این مسیر جذابیت آن را دو چندان کرده است . وجود کوههای بسیار زیبا و بهم چسبیده و رشته ای از جمله کوههای ساری قیه سی ، ایوانا کوه ، شوش داغی و وجود غارهای طبیعی مانند آغاجان کوهولی، قره گل، و سنگهای بزرگی از جمله دیح داش، شوش داغی که این مناظر با صخره های خیلی زیبا با بهترین و زیباترین جلوه های طبیعت که در خود گنجانده است در اطراف روستا منظره ای زیبا به دوستداران و علاقمندان به طبیعت فراهم ساخته است . وجود چشمه های خنک و گوارا وطبی که یکی از آنها در درمان سنگ کلیه بسیار موثر میباشد در اطراف روستا قرار دارد

این روستا به دلیل وجود سنگ های بسیار در اطراف آن و به کاربردن مصالح  ساختمانی یکنواخت سنگ و گل به دهکده سنگی نیز مشهور است . این روستا به لحاظ قرار گرفتن در مسیر دهکده توریستی مراغه از اهمیت زیادی برخوردار بوده و باید به توسعه وپیشرفت و آبادانی آن توجه ویژه ای شود .

محیط زیست

 زیستگاه جانوران می تواند در خشکی، آب و یا هر دو باشد و بعضی نیز می توانند در هوا پرواز کنند جانوران مختلف در جاهای متفاوت زندگی می کنند که آن جاها را زیستگاه آنها می نامند.

در روستای یای شهری زیستگاه انواع گوناگون پرندگان از جمله  کبک ، عقاب ، شاهین ، لاشخور، قرقی ، بلبل ، وانواع مختلف از جانوران مانند خرگوش ، گرگ ، خرس ، روباه ، خوک ، و گونه ای بسیار از خزندگان مانند آفتاب پرست ، مارمولک ، مار که در این منطقه زیست می کنند . وجود ماهی قزل آلا در مسیر رودخانه صوفی چای گردشگران را به این منطقه کشانده است .

گیاهـــان داروئی و خوراکی

گیاهان خوراکی در دامنه‌های سهند و روستاهای اطراف ، سفره‌های مردم این منطقه را عطرآگین می‌کند. در فصل بهار وطبیعت وهمزمان با رویش گیاهان خوراکی و دارویی، افراد روستا اقدام به برداشت این گیاهان و عرضه آن در بازار می‌کنند. در این فصل از سال مردم اقدام به چیدن، این گیاهان و ذخیره آن برای سایر فصول به‌صورت خشک شده می‌کنند.

به گفته‌اهالی روستا ، حدود صد ‪ گونه گیاه خوراکی و دارویی در ارتفاعات روستا ی یای شهری و دامنه کوه های آن رشد می‌کند. ریواس ، بزگوش ، شنگر ، کاکوتی(کهلیک اوتی) ، چای علفی (توه لوجه) ، عرلیک ، سورولو ، بولاغ‌اوتی ، قارترسی ، گل گاوزبان ، گون ، گل آقا ، یونجه ،  مرزه کوهی ، نعناع ، کنگر ، آغجه‌باش ، خارشتر ، پونه ، مرزن جوش ، انواع قارچ از جمله گیاهان خوراکی و دارویی این روستا است.

مرزه کوهی ، نعناع و پونه عمدتا به عنوان طعم‌دهنده در پخت انواع غذا به ویژه کوفته ، عرلیک و سورولو در پخت آش ، کنگر در تهیه خورشت و کوکو و ریواس مورد وثوق کودکان به صورت خام از جمله مصارف این گیاهان در روستا است.

علاوه بر پخت غذا تعدادی از این گیاهان به صورت دم کرده همراه با چای و بخش عمده‌ای از آن نیز برای تهیه داروهای گیاهی و عرقیات مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد. این گیاهان علاوه بر تازه‌خوری به صورت خشک شده نیز در فصل زمستان توسط بانوان برای مصارف خوراکی و دارویی بکار گرفته می‌شود. علاقه بیشتر مردم به استفاده از گیاهان خوراکی و دارویی به‌جای سایر مواد خوراکی و داروهای شیمیایی و برداشت بی‌رویه آن تا حدودی ادامه رشد این گیاهان را تهدید می‌کند.

برداشت بی‌رویه ، غلط و غیر اصولی این گیاهان آسیبی جدی به مراتع و رشد گیاهان خوراکی و دارویی ارتفاعات این روستا می تواند باشد.  

راه روستائی روستای یای شهری

مسیر وجاده  اصلی روستا ی یای شهری که فاصله آن از شهرستان مراغه 30 کیلومتر می باشد تا روستای آشان آسفالت شده و فاصله 11 کیلومتری آن تا روستا در حال بهسازی و آسفالت می باشد . آسفالت این مسیر گردشگری باعث جذب گردشگر و رونق اقتصادی بیشتر با توجه به قرار گرفتن در منطقه توریستی خواهد شد . از جمله مشکلاتی که در گذشته اهالی و ساکنان روستاهای این مسیر بدان گرفتار بودند مشکل عبور و مرور در این مسیر کوهستانی بود که خطرات جانی و مالی آنها را تهدید می کرد . اما با تلاش بی وقفه مسئولین شهری و روستائی این مسیر در حال بهسازی و آسفالت می باشد که اواخر تابستان 1393 به بهره برداری خواهد رسید.

 شغل و کسب و کار اهالی روستا

شغل عمده اهالی این روستا کشاورزی ، دامداری و زنبورداری است . البته درپی سال های گذشته قالی بافی نیز جزو مشاغل مردم به حساب می آمد ولی متاسفانه به دلیل برخی مشکلات در حال حاضر تعداد قالی بافان به تعداد انگشت ها نیز نمی رسد . از جمله درختانی که کشاورزان محترم  این روستا به کاشت و برداشت آنها می پردازند می توان به درختان گردو ، سیب ، بادام ، آلو ، آلوچه و زردآلو اشاره کرد . کشاورزان با برداشت محصولات خود یا آنها را در همان جا می فروشند ویا بعضی هم در سردخانه گذاشته تا در ایام فرا رسیدن نوروز در بازار به فروش می رسانند.

در بخش دامداری مردم شیر گوسفندان را به شرکت های شیرپزی می دهند تا با آن پنیر درست کرده و روانه بازار کنند . واز لبنیات می توان به تولید پنیر ماست، کره  و روغن زرد حیوانی اشاره کرد که خیلی خوشمزه و لذیذ می باشند . زنان روستا نیز پشم گوسفندان را در دوختن لحاف و تشک بکار می برند.

در بخش زنبورداری که از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و می تواند در توسعه توریسم اقتصادی بسیار موثر می باشد که افراد زیادی در این روستا به کار پرورش و تولید عسل مشغول می باشند. به جرات می توان گفت تولید عسل طبیعی سهند به لحاظ کمی و کیفی در مقایسه با تولیدات دیگر نقاط کشور از اهمیت زیادی برخوردار بوده که می تواند در آینده در بازارهای داخلی و خارجی نقش اساسی داشته باشد. عسل این منطقه از دیر باز زبانزد خاص و عام بوده وهست . چرا که در طبیعی بودن جنس تولیدات عسل این منطقه هیچ شکی نیست . به جرات می توان گفت که یکی از سوغاتی این روستا می توان به عسل طبیعی آن اشاره کرد . این روستا به جهت سرسبز بودن مناطق کوهستانی آن زنبورداران بیشتری به شغل زنبورداری مشغول هستند . این روستا در حدود 30 زنبوردار در حال فعالیت می باشد که بیشتر تولیدات عسل در شهرستان مراغه از این روستا می باشد .

رودخانه صــــوفی چای

رود خانه صوفی چای که از دامنه های جنوب غربی کوه سهند و از آب شدن برف های دائمی و سنگین کوهستان بویژه از دره بامیدز و از سرازیر شدن چشمه های متعدد از دل کوه ها بوجود آمده است . البته در این  مسیر رودخانه دیگری هم وجود دارد که به "کیچیه چای " یا چای کوچک مشهور است به رودخانه صوفی چای متصل شده و در نهایت به سد علویان می ریزد. آب این رودخانه نه تنها تمام باغات این مسیر را سیراب می کند بلکه پس از سرازیر شدن به سد علویان اکثر باغات شهرهای مراغه و بناب  را نیز سیراب می کند. در مسیر این رودخانه  8 روستا به نامهای یای شهری ، هریس ، صومعه ، آشان ، اوزبک ، تازه کند ، قشلاق ، و علویان قرار دارد.

 ویژه گی های طبیعی روستا

روستای یای شهری به جهت داشتن مناظر طبیعی و سرسبزی منحصر بفرد از قدیم الایام میحطی آرام و زیبا برای گردشگران شهرهای همجوار در همه ایام سال (به جز زمستان که هوا نامساعد است) بوده است به همین جهت به عنوان منطقه گردشگری شهرستان مراغه محسوب می شود و گردشگران و مسافران خاطره خوشی را از این مناظر به خاطر می سپارند . چرا که با داشتن مناظر بسیار دل انگیز چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند . با آمدن فصل طبیعت و با رویش گلهای گوناگون و سر سبز شدن کوه های اطراف روستا جلوه خاصی به آن می بخشد . امید است با همکاری دستگاه های زیربط امکانات مناسبی جهت رفاه حال مسافرین و گردشگران عزیز فراهم شده و قابلیت های گردشگری و توریستی آن هرچه بیشتر به مردم شهرستان مراغه و شهرهای همجوار معرفی گردد.

وجود چشمه های سرد وگوارای طبی وآبشارهای زیبا

در این روستا چشمه هائی با آبهای زیر زمینی بسیار زیبا و سرد و گوارئی وجود دارند که در دامنه های کوه سهند و اطراف روستا قرار دارند که به درمان سنگ کلیه موثر می باشد و خاصیت درمانی دارد . و همچنین وجود آبشارهائی در اطراف روستا که در فصل بهار با آب شدن برف ها به وجود می آید تماشای آن از نزدیک برای دوستداران طبیعت خالی از لطف نیست.

اطلاعات زیر بنائی روستا 

روستا ی یای شهری از امکانات برق ، آب ، تلفن ، بهره مند می باشد ولی کار آسفالت راه روستائی و گازرسانی ، تحت پوشش قرار گرفتن خطوط تلفن همراه ، عدم دریافت شبکه های استانی و ضعیف بودن دریافت شبکه های ملی و... از جمله کارهائی هستند که انجام نشده است. در بخش ساختما ن نیز در سال های اخیر مردم به مقاوم سازی و احداث ساختمان که از طرف بنیاد مسکن صورت گرفته در حال انجام است . و بیش از 40 خانواده نسبت به مقاوم سازی ساختمان هایشان اقدام نموده اند . در سال 91 برنامه ریز ی جهت اجرا ی فاز اول طرح هادی و نقشه برداری طرح تفضیلی روستا با همکاری بنیاد مسکن شهرستان مراغه انجام شده است . همچنین در بخش تامین آب شرب مورد نیاز اهالی در سال 1391 از طرف اداره آب و فاضلاب روستائی مراغه عملیات پروژه آبرسانی به روستا از طریق پمپاژ کانکسی اجرا شده است.

اطلاعات اداری و آموزشی 

روستای یای شهری در سال 1390 مجوز تاسیس دهیاری را از طرف وزارت کشور دریافت و در ۵ مرداد ماه سال ۱۳۹۰ حکم دهیاری را از طرف بخشدار مرکزی مراغه دریافت کرد که در همان سال از طرف دهیاری  ساختمان آن احداث و تجهیز شد.

در بخش آموزشی این روستا دارای یک مدرسه در سطح ابتدائی می باشد که در یک نوبت و کلاس های آن هم بطور مختلط برگزار می شود. این دبستان که عمار یارشهری نام دارد در سال ۱۳۶۳ تاسیس شد که در حال حاضر در حدود ۴۵ دانش آموز در آن مشغول به فراگیری علم و دانش می باشند. و با توجه به نبود مدرسه در سطح بالاتر دانش آموزان این روستا پس از پایان دوره ابتدائی از ادامه تحصیل به دلیل نبود مدرسه راهنمائی از ادامه تحصیل محروم می شوند. 

در سال ۱۳۹۱ با پیگیریهائی که توسط دهیاری روستا انجام شد کانکس پیش ساخته به مساحت ۱۰۵ متر مربع توسط اداره کل نوسازی مدارس استان احداث شد که این کانکس دو کلاسه و دارای دفتر و سالن و سرویس بهداشتی می باشد . ضمنا در سال ۱۳۹۲ قبل از باز گشائی مدارس توسط دهیاری ، و جمعی از خیرین روستا ، ساختمان قدیمی مدرسه با مشارکت مردمی سفید کاری شده است.